عناصر تصادفی، بله یا نه؟

سال‌ها پیش و در ایام نوجوانی، همراه با آشنایان در یک سفر خانوادگی داشتیم کنار یک رودخانه قدم می‌زدیم. جریان آب روان بود و بادی هم می‌وزید و همگی کیف طبیعت را می‌بردیم تا اینکه هوس کردم سنگی به سمت آب پرت کنم. سنگ نسبتا کوچکی برداشتم و بدون نشانه‌گیری و همینطور شانسکی به سمت رودخانه پرتش کردم. ناگهان همگی احساس کردیم که سنگ در میانه‌ی راه به چیزی برخورد کرد، جلوتر که رفتیم دیدیم سنگ به تخت سینه‌ی یک سنجاقک بزرگ فسفری بسیار زیبا خورده و در جا هم حیوان بی‌گناه را کشته. همگی با چشم‌هایی از حدقه درآمده به من نگاه کردند و من هم که نمی‌خواستم موقعیت پیش‌آمده را از دست بدهم بادی به گلو انداختم و گفتم: «یجوری زدم که متلاشی نشه!» جدای از قیافه‌ای که تا غروب آن روز برای اهل فامیل می‌گرفتم و احساس می‌کردم رابین هود از جنگل‌های شروود هستم، همواره برای خودم سوال بود که احتمال اینکه آن سنجاقک نگون بخت در مسیر سنگ من قرار بگیرد چقدر بود؟ واقعا؟؟

عناصر تصادفی در یک بازی گاهی چنین تاثیرهای حماسی و فراموش نشدنی دارند، لحظه‌ای که کارتی که منتظرش بودید روی می‌شود، یا زمانیکه تاس بعد از چرخیدن روی وجهی که می‌خواهید می‌نشیند حسی از «همراهی کائنات» با ما را در خود دارد و تجربه‌ی آن بسیار لذت‌بخش است. اما خب همانطور که اسمش تصادفی است نتیجه‌ی آن هم ممکن است به هیچ وجه چیزی که انتظار داریم نباشد. ممکن بود آن سنگ همینطوری مسیر خالی را بپیماید و به آب بیفتد و آنوقت من هم امروز خاطره‌ای برای تعریف کردن نداشتم! یا حتی بدتر ممکن بود آن سنگ به سر یکی از همراهان بخورد و آنوقت عنوان مقاله‌ی امروز می‌شد: اشتباهاتی که هرگز نباید دوبار انجام دهید!

عناصر تصادفی در بازی معمولا به اجزایی گفته می‌شود که باعث ایجاد نتایج غیرقابل پیش‌بینی در بازی می‌شوند. گاهی این عنصر یکی از اجزای بازی است (مثل تاس یا کارت) گاهی هم خود عنصر کیفیتی قطعی دارد ولی چیدمان آن و یا نحوه‌ی ظاهر شدنش در بازی تصادفی است، مثل کشیدن کارت از روی یک دسته کارتی که به پشت قرار گرفته. فارغ از نوع آن، می‌توان عناصر تصادفی را از نظر میزان حضور در بازی به سه بخش زیر تقسیم کرد:

میزان صفر؛ مانند شطرنج که نه عنصری تصادفی دارد و نه هیچگاه چیدمان آن متفاوت است. به طور معمول در این سبک بازی‌ها مهارت نقش پررنگی دارد و قاعدتا بازیکنی که ماهرتر باشد برنده است، چرا که بازیکن ناواردتر هیچ «شانسی» برای برد ندارد.

میزان کم؛ بازی‌هایی که اکثر بخش‌های آن بدون حضور عنصر شانس هستند. مثل بسیاری از یوروگیم‌های نسبتا سنگین که بیشترین عناصر تصادفی آنها در چیدمان بازی رقم می‌خورد. مثلا در بازی Puerto Rico تنها توکن‌های منابع در ابتدای بازی به شکل تصادفی رو می‌شوند و باقی اجزای بازی همیشه ثابت هستند.

میزان زیاد؛ در این بازی‌ها هم از عناصر تصادفی استفاده می‌شود، هم مکانیزم‌های تصادفی و هم چیدمان تصادفی. این بازی‌ها به بازیکنان کم‌تجربه‌تر این امکان ار می‌دهند که شانسی برای برنده‌شدن داشته باشند. مثال جذاب آن هم بازی King of Tokyo است که هم می‌تواند یک تاس ریختن کاملا شانسی باشد و هم یک بازیکن واردتر این امکان را دارد که شرایط و احتمالات را بسنجد و از آن برای برنامه‌های خودش استفاده کند.

آیا استفاده از عناصر تصادفی در یک بازی خوب است یا بد؟ خب بستگی دارد! به چی؟ به مخاطب هدف! اگر هدف شما طراحی یک بازی خانوادگی سبک و یا خیلی سبک (در حد Uno ) است جواب این است که بله خوب است. اما اگر هدف شما مخاطبی آشنا به بازی رومیزی است آنوقت دیگر جواب این نیست. بازیکنان آشنا به بردگیم ترجیح می‌دهند میزان عناصر شانسی بازی کمتر باشد. بازیکنان خیلی جدی که اصولا علاقه‌ای به بازی‌هایی که در آنها تصمیمشان در سایه‌ی شانس محو بشود ندارند. در نظر داشته باشید که صِرف بزرگ و پر اجزا بودن یک بازی دلیلی بر استراتژیک بودن و کم شانس بودن آن نیست. باید ببینید تصمیمات بازیکنان تا چه میزان واقعا در بازی‌شان تاثیر دارد. آیا قرار است نتیجه‌ی چندین نوبت فکر کردن و برنامه‌ریزی بازیکن با یک کارت به فنا برود؟ آیا قرار است عملکرد بازیکن به تاسی که ممکن است بیاید ممکن است نیاید بستگی داشته باشد؟ آیا بازیکنان این امکان را دارند که تاثیر عنصر تصادفی را به نفع خودشان تغییر دهند؟

اینجاست که می‌توان از برخی از مکانیزم‌هایی که جواب خود را در این زمینه پس داده‌اند کمک گرفت. مثلا مکانیزم درفتینگ در بازی 7Wonders که در آن بازیکنان از بین چند کارت یکی را برای خودشان انتخاب کرده و سپس بقیه را به بغلی می‌دهند در ابتدا ممکن است به نظر دوز بالایی از شانس را نشان بدهد (که اینطور هم هست) ولی بازیکن ماهرتر این امکان را دارد که با بررسی کارت های دست خودش و کارت‌های بازی‌شده توسط دیگر بازیکنان احتمالات بازی را در نظر بگیرد و راه حلی (هر چند غیر قطعی) برای خود پیدا کند.

پس این بار که در حال توسعه و اصلاح بازی خود بودید این را در نظر بگیرید که بازی را برای چه مخاطب (یا ناشری) در نظر گرفته‌اید و تلاش کنید میزان تاثیر شانس و عناصر تصادفی بازی را مناسب نیازش در نظر بگیرید.