اسم رمز، تداعی آزاد

مقدمه

همه ما با بازی پانتومیم آشنایی داریم. خیلی از مهمونی‌ها و دورهمی‌های بی‌مزه‌مون و لوسمون رو به خاطرات خوب تبدیل کرده. یک دوره‌ای بود که همه پانتومیم رو نمی‌شناختن تا وقتی که فیلم «درباره الی» اومد و پانتومیم رو به عنوان یک خرده فرهنگ در عموم جامعه تزریق کرد؛ دستش هم درد نکنه. بازی‌های زیاد دیگه‌ای هم تو این قبیله از بازی‌ها وجود دارن که با سیستم‌های مختلف باید یک کلمه‌ای رو به هم‌گروهی‌هاتون برسونین. اصلا همین بازی استوژیت خودمون هم از همین دست بازی‌هاست.

اما چرا؟ چیه که بازی‌هایی از این دست رو برای ما جذاب می‌کنه؟ من فکر می‌کنم مساله ساخت زبان مشترک‌ئه. زبانی به غیر از زبان مادری که بتونیم باهاش با دوستان و اطرافیانمون ارتباط برقرار کنیم. جذابیت این زبان اینه که برای هر کدوم از روابطمون دنبال تجربیات مشترک خاص خودش می‌گردیم و این مرور لحظات و پیدا کردن یک خاطره مشترک بصورت غیر مستقیم یک حس نوستالژیک رو از صمیمیت ما با افراد دیگه زنده می‌کنه. اگه با گروه‌هایی که پانتومیم زیاد بازی می‌کنن و حرفه‌ای هستن برخورد کرده باشین می‌دونین که معمولا خیلی به هم نزدیکن و زبان غیر کلامی همدیگه‌ رو خیلی خوب می‌فهمن.

حالا چرا اینهمه حرف از پانتومیم؟ قراره دوباره برگردیم و راجع به یکی از موفق‌ترین طراحان بازی‌های رومیزی و فکری صحبت کنیم: ولادا شواتیل. ولادای ما در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ دو تا بازی طراحی کرده که یجورایی هم نسخه‌های مختلف یک بازی هستن. اهالی بردگیم ممکنه شواتیل رو بخاطر طراحی عناوین عظیم‌ای مثل Through the Ages و Mage Knight بشناسن، ولی بازی‌هایی که امروز راجع بهشون حرف می‌زنم، بازی‌های دورهمی و ساده‌ای هستن در ژانر بازی پانتومیم، با ایده تبدیل «تداعی آزاد» و «تداعی معنایی» به بازی رومیزی.

ایهام و ارتباط معنایی و ساختاری در لغات

Codenames – 2015

شواتیل طراحی بازی Codenames رو بعد از اتمام بازی Tash-Kalar شروع کرد و اون حجم زمانی که با پترن‌ها و الگوهای انتزاعی صرف کرد ایده استفاده از پترن رو در یک بازی دورهمی بهش داد. ۲۵ تا از کارت‌های لغات بازی‌ها رو میچینیم وسط، آدم‌ها دو تا تیم می‌شن و از هر تیمی یکنفر «اوستا» میشه، حالا آماده‌این که بازی رو شروع کنین.

کارت‌های وسط میز یک سری کلمه‌هستن که معمولا بیشتر از یک معنی دارن. اوستاها کنار هم می‌شینن و یک کارت «کلید» جلوی خودشون می‌ذارن که بهشون نشون می‌ده که کدوم‌یک از کارت‌های وسط متعلق به کدوم تیم‌ هستن. روی کارت کلید چهار رنگ مختلف میشه، رنگ‌های قرمز و آبی کارت‌های تیم‌های قرمز و آبی رو نشون می‌دن. کارت‌های کرم رنگ به هیج تیمی تعلق ندارن (یعنی یجورایی مثل پوچ هستن) و یک دونه کارت سیاه هم هست کارت قاتله، یعنی اگه تیمی اشتباها اون کارت رو رو انتخاب کنن بازی رو می‌بازه.

هر تیمی یکی از رنگ‌های قرمز یا آبی رو انتخاب می‌کنه، اوستاها به نوبت به هم تیمی‌هاشون راهنمایی می‌کنن. برای مثال اوستای تیم قرمز میبینه که کارت‌های Lion، Frog و Castle برای تیم قرمزه، اوستا به هم تیمی‌هاش راهنمایی می‌کنه که این سه کارت رو حدس بزنن. چطوری این راهنمایی رو انجام می‌ده؟ با گفتن یک کلمه و یک عدد؛ مثلا میگه والت دیزنی-۳ یعنی از ۲۵ کارتی که اون وسط هستن، سه تا کارت هست که به والت دیزنی مربوطه. حالا هم تیمی‌هاش شروع می‌کنن به حدس زدن، یا کارت اول رو درست حدس می‌زنن که در این صورت به حدس زدن ادامه می‌دن تا اینکه نهایتا سه تا کارت رو پیدا کنن. اما ممکنه که اشتباه حدس بزنن که یکی از این سه حالت پیش میاد:

۱. کارت آبی رنگ رو می‌شه – یعنی یک امتیاز به نفع تیم حریفه

۲. کارت کرم رنگ رو می‌شه – یعنی فقط نوبت رو از دست می‌دین

۳. کارت سیاه رنگ رو می‌شه – کلا بازی رو می‌بازین

این بازی رو چه در جایگاه اوستا، چه در جایگاه هم‌تیمی‌های ساده حال می‌ده بازی کنین. اینجاست که ارتباطاتی که با هم داشتین رو می‌شه و اگه اون خاطرات مشترک به یاد هم‌تیمی‌هاتون بیاد، بازی رو برنده‌ می‌شین. تنوع کارت‌های کلید و کارت‌های کلمات این امکان رو به شما می‌ده که تو بازی‌های مختلف تجربیات خیلی متفاوتی از هم داشته باشین و هیچ دو بازی مثل همدیگه نشه. این از اون بازی‌هاست که اگه تو قفستون داشته باشین تا سال‌ها می‌تونین حداقل دو هفته یکبار بچینینش روی میز. بازی خیلی فوق‌العاده‌ایه، ولی یک ایراده بزرگ هم داره… برای کسانی که زبان انگلیسیشون خیلی خوب نیست اصلا مناسب نیست. چون معانی مختلف کلمات رو نمی‌دونن و باید اول بازی همه معانی همه‌ی کلمات رو توضیح بدین و هی یاد‌آوری کنین، که خب حس و حال بازی رو از بین می‌بره. وگرنه عالیه!

تو مو می‌بینی و من، پیچش مو

Codenames: Pictures – 2016

بعد از استقبال وسیعی که در سطح جهانی از بازی Codenames شد، شواتیل و رفقا متوجه مشکل زبان بازی شدن و کمر به طراحی نسخه‌ای بستن که به هیچ زبان خاصی وابسته نباشه: زبان تصویر! شواتیل پنج نفر تصویرساز قهار رو جمع کرد و رفتن سراغ طراحی بازی. نکته اینجاست که برداشت آزاد بازیکن‌ها از تصاویر رو قبلا هم تو بازی‌هایی مثل Dixit و Mysterium دیدیم، ولی اینجا یه فرقی وجود داره. اونم اینه‌ که شواتیل و رفقا می‌خواستن از سیستم‌های روانشناسی «تداعی آزاد» و «تداعی معانی» استفاده کنن.

در طراحی این بازی چند تا تصمیم‌گیری فوق‌العاده اتفاق افتاده که باعث می‌شه تصویرسازی‌های بازی در مقایسه با بازی‌های مشابهی که به تصویرسازی تکیه دارن موفق‌تر باشه. یکی اینکه تصاویر رنگ ندارن. یکی دیگه اینکه تمامی تصاویر ترکیب عجیبی از چندتا تصویر مختلف هستن که این امکان رو به اوستا‌های بازی می‌ده که با هر کدوم از المان‌هایی که روی کارت‌ها کشیده شده به هم تیمی‌هاشون راهنمایی بدن. سوم و از همه مهمتر هم اینکه المان‌های هر کارت جوری با همدیگه ترکیب شدن که خودش معنی جدیدی به هر کدوم از المان‌های تصویر و حتی کلیت تصویر می‌ده. مهمترین دلیلی که باعث می‌شه بگم تصویرسازی این بازی نسبت به نمونه‌های مشابه موفق‌تره اینه که با استفاده از کمترین المان‌ها، ایهام بصری بوجود آوردن… که این فوق‌العادست.

در نهایت جا داره از تصویرساز‌های عزیز آقایان David Cochard, Jana Kilianová, Tomáš Kučerovský, Filip Neduk و Michal Suchánek بخاطر خلق این بازی بی‌نظیر تشکر کنیم.